Het structuralisme in de architectuur, dat in de jaren ’60 en ’70 opkwam, was een antwoord op het functionele en vaak onpersoonlijke modernisme dat na de Tweede Wereldoorlog dominant was. Structuralisten benadrukten de menselijke maat, sociale verbindingen en de integratie van architectuur met de omgeving. Deze beweging werd beïnvloed door pioniers als Aldo van Eyck, Herman Hertzberger, Piet Blom en, indirect, Jaap Bakema.

Aldo van Eyck en zijn invloed
Aldo van Eyck speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van het structuralisme. Hij combineerde invloeden uit de klassieke architectuur met avant-garde stromingen zoals De Stijl, geleid door Theo van Doesburg. Daarnaast vond hij inspiratie in de eenvoudige, maar krachtige vormen van traditionele gemeenschappen, zoals de dorpen in de Sahara en Zuid-Amerika. Zijn multiculturele en humanistische benadering zorgde ervoor dat hij niet alleen een belangrijke architect was, maar ook een visionair denker.
Van Eyck was een drijvende kracht achter Team X (1953), een groep architecten die zich verzette tegen het functionalisme van de CIAM (Congrès Internationaux d’Architecture Moderne). Deze beweging leidde tot een vernieuwde visie op stedenbouw en architectuur, waarin de menselijke ervaring centraal stond.

De rol van Jaap Bakema
Hoewel Jaap Bakema niet altijd expliciet tot het structuralisme wordt gerekend, had hij een belangrijke invloed op het ontstaan ervan. Zijn ontwerp voor Pendrecht en zijn betrokkenheid bij Forum, een toonaangevend tijdschrift in de architectuur, en zijn samenwerking met Van Eyck en Hertzberger droegen bij aan de verspreiding van ideeën die de basis vormden voor het structuralisme. Bakema legde de nadruk op sociale cohesie in de architectuur en stond bekend om zijn visionaire benadering van de wederopbouwperiode.

Forum en de doorbraak van jong talent
Het tijdschrift Forum speelde een centrale rol in de verspreiding van het structuralistische gedachtegoed. Onder redactie van Van Eyck, Bakema en Hertzberger bood het een platform voor vernieuwende ideeën. Piet Blom, een leerling van Van Eyck, presenteerde tijdens zijn studie plannen die zo vooruitstrevend waren dat Van Eyck ze publiceerde in Forum. Blom ontwikkelde later projecten zoals de beroemde kubuswoningen in Rotterdam, een icoon van structuralistische architectuur.
Herman Hertzberger voegde met zijn luciferdoosjesstudie een speels, maar fundamenteel concept toe aan de beweging. Hij toonde aan dat architectuur niet alleen over vorm en functie gaat, maar ook over de relatie tussen mensen en hun omgeving. Dit concept werd een kernprincipe van het structuralisme.

(Inter)nationaal belang
De ideeën van Van Eyck, Bakema en hun generatiegenoten hadden een grote impact op de internationale architectuurgemeenschap. Team X en Forum zorgden ervoor dat het structuralisme niet alleen in Nederland, maar ook daarbuiten als een vernieuwende stroming werd erkend.
Het structuralisme blijft relevant omdat het een menselijke en sociale dimensie toevoegt aan architectuur en stedenbouw, waarden die in hedendaagse ontwerppraktijken nog steeds weerklank vinden.

Docent Hans de Man studeerde architectonische vormgeving aan de Academie voor beeldende Kunst te Kampen en architectuurgeschiedenis aan de RUG in Groningen. Hans was als theoriedocent 14 jaar verbonden aan ArtEZ University of the Arts en heeft vele honderden colleges en cursussen gegeven voor o.a. HOVO, Vrije Academie, Cultuurbedrijf Noordoostpolder en uiteraard Kunstcolleges.nl